Қазақстан ЖОО қауымдастығының пікірінше, оқытудың ең танымал бағыттары - халықаралық қатынастар, юриспруденция, қаржы, бухгалтерлік есеп және аудит, менеджмент, дизайн болып саналады. Аль-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Экономика және бизнес жоғары мектебінің деканы Римма Сагиева «ҚазАқпарат» тілшісіне берген сұхбатында диплом алғаннан кейін жастар көбінесе мамандық бойынша карьера жасауды не үшін қолға алмайтындығы туралы өз ойын айтып өтті.
- Римма Калымбекқызы, неліктен аталған мамандықтарға сұраныс өте көп, бірақ неліктен жастар диплом бойынша жұмыс жасауға асықпайды? Мұндай үрдіс тек Қазақстанда ғана ма?
-Жоқ мұндай үрдіс тек Қазақстанда ғана емес, шет елдерде де кездеседі. Болашақ мамандығын бітіруші түлектер, әсіресе олардың ата-аналары таңдай отырып экономистер, финансистер, бухгалтерлер және менеджерлер әрбір кәсіпорында, сауда-саттық ұйымдарда, мемлекеттік ұйымдарда және жеке кәсіп ашқан кезінде сұранысқа ие болады деп кәміл сенеді. Сондықтан жоғары оқу орындарында экономика саласына сұраныс әліде жалғасуда. Бұл жыл сайын ҚазҰУ-дың Экономика және бизнес жоғары мектебіне оқуға адамдардың көптеп тапсыруы арқылы көрсетіледі. ҰБТ-ның шектік деңгейі 70 баллдан асқанына қарамастан, біз жыл сайын 300-ден 500-ге дейін абитуриенттерді аламыз. Өткен жылы 474 талапкер енгізілді, оның ішінде 305 мемлекеттік стипендияға ие болды, оның 115-і - Алтын белгіге ие болды. Экономикалық мамандықтар бойынша Қазақстанның барлық өңірлерінен мемлекеттік гранттар иелерінің 60 пайыздан астамы Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ді таңдады.Бізде оқитын шетел студенттерінің саны да арта түсуде. Биыл 60-тан астам адам оларды зерттеді. Әрине, бұл таңдаудың басты себебі - біздің түлектердің, әсіресе, жұмыс берушілер арасында сұранысқа ие магистранттардың жұмыспен қамтылуының жоғары пайызы. Бірақ мен шаштараздармен, маникюр шеберлерімен, қызмет көрсету стансаларын жөндеушілермен және жоғары экономикалық білімі бар такси жүргізушілерімен жиі кездестім. Бұл олардың уақыт пен ақшаны тек «қабығымен» өткізгенін білдіреді, өйткені диплом оларға пайдасыз болды.
- Бірақ, егер олар мамандық бойынша жұмыс істемейтінін білсе, не себепті оқыған?
- Мен шынымен түсінбеді: «Қызмет көрсету секторында жұмыс істеу үшін ЖОО-да оқу керек пе?» -деп сұрадым.
- Я тоже искренне недоумевала: «Неужели для того, чтобы работать в сфере услуг, нужно было учиться в университетах?» Енді мен олардың жауаптарын беремін: «Мен осы университетті бітірдім, ата-анам тынышталды. Олар үшін қыздарының финансист маманының дипломына ие болуы өте маңызды, қазір менде бар диплом бар, ал мен өзіме ұнайтын нәрсемен айналысамын, және де, көп табыс табамын! ». Таксиде мені апарып тастаған жас жігіт, экономика саласының жоғары оқу орнын тәмамдаған менеджер болып шықты, ол мемлекеттік қызметте жұмыс істеген ол өзініңкі еместігін түсінген: жұмыста кешке дейін қалып, басшының айтқанын бұлжытпай орындап, аз табыс табуды қаламаған... Әрине, бұл адамдар экономистер ретінде бәсекеге қабілетті емес , сондықтан олар өз мамандығымен жұмыс істей алмайды деп тұжырым жасауға болмайды. Керісінше, үш тұжырым бар. Біріншіден, түлектер мен олардың ата-аналары жоғары білімге инвестициядан тез табысқа қол жеткізе алады деп үміттенеді, бұл дипломның дереу көшбасшылық ұстанымға ие болуына және көп нәрсе алуға мүмкіндік беретініне сенеді. Екінші - түлектер мен олардың ата-аналары келешектегі мамандықты таңдауда, ең бастысы, университетті таңдауда мұқият болу керек! Адамның бейімділігі мен табиғи таланттарына назар аудару керек, өйткені, егер жұмыс «өзіңіздің қалауыңыз емес» болған жағдайда үлкен жетістіктерді күтпеу керек. Үшінші қорытынды: жоғары сапалы білім арзан болмайды және оқушының зор ынтасын талап етеді. Бүгінгі таңда университеттерде оқу қиын! Бұл жас адам табысты бизнесмен, менеджер, қаржыгер, мемлекеттік қызметші болғысы келсе, дайындалуы керек. Өкінішке орай, біз 5-7% -ға жуық жақсы білім алмаған студенттерді оқудан щығаруымызға тура келеді. «Білімді оңай алуға» уәде беретін жоғары оқу орындары бар, олар дипломдардың пайдасыз полкада жатуы үшін берілуіне бағытталған.
- Бұл жағдай жұмыс берушілерге қалай әсер етеді?
- Қазақстандық еңбек нарығында экономикалық профильдегі қызметкерлердің профициті тек жұмысшылар үшін ғана емес, жұмыс берушілер үшін де проблема болып табылады. Елдің жүзден астам университеті - экономистерді, қаржыгерлерді, менеджерлерді, маркетологтарды және бухгалтерлерді оқытуға дайындық жасайды. Бірақ, қазіргі жағдайдың парадоксы, жақсы мамандар іздейтін -жұмысберушілер жақсы экономистерді іздеуде және көбінесе оларды таба алмайды.
Ұйымдар мен кәсіпорындардың көшбасшылары тіпті қызыл диплом иегерлері үнемі заманауи экономист үшін қажетті дағдыларды көрсете бермейді: олар бизнес құжаттарын қалай жазуды, өзекті статистиканы қалай таңдауға, оларды талдауға, есептерді жасауды, болжау және жай негізделген шешімдерді ұсынуға білмейді. Ағылшын тілін тіпті әлсіз білу де емес, оның иесі бүгінгі күні кез-келген мамандар үшін уақыт талабы болып табылады. Бұл өзгермелі жағдайларға бейімделіп қана қоймай, өзін-өзі үйренуге қабілетті жауапты және жоғары кәсіби қызметкерлердің дефициті туралы мәселе.
- «Қауіпті» сауатсыз маман дегеніміз не? Ал, оның қолынан келмесе, екіншісі бар – мақсаты айқын. Шын мәнінде, сендер білетіндей, киелі орын ешқашан бос болмайды.
- Мен экономистер туралы ғана жауап берейін. Сауатсыз мамандар халықтың, кәсіпорындардың, өңірлердің және еліміздің нағыз қаржылық шығындарымен және уақыт жоғалтуын білдіреді. Сондықтан, соңында болашақ үміткерлер мен олардың ата-аналарына тағы екі кеңестер бергім келеді: шетелде оқып-үйрену, егер студент жұмысқа тартылмаса және шиеленіссе, сапалы білімге кепілдік бермейді. Және ата-аналарға бөлек. Өз балаларының таңдауына көбірек сенім артып, оларға көбірек тәуелсіздік беріңіз, өйткені оларда да өздерінің өмір салты бар!
- Әділ болайық. Қазақстанда сіздермен талқылаған мәселеге қарамастан, әлі де талантты жастар көп, оларда мемлекеттің болашағы болып табылады.
- Иә, келісемін. Қазақстанда ғылыми табыстың маңызды құрамдасы - дарынды жастар бар, олар тек «жас шырыштардан» ғана емес, сонымен бірге елде сақталуы керек. Қазіргі қазақстандық студенттер бакалавриат, магистратура және докторантура мамандықтары бойынша мемлекеттік гранттар есебінен оқып, ҰБТ бойынша білімді жоғары деңгейде көрсете алады. Елдің жоғары оқу орындары халықаралық білім беру кеңістігіне белсене араласып, Болон процесіне қосылды. Білім беру бағдарламалары әлемдегі үздік университеттерде ғылыми тағылымдамадан өту мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Елбасы Н.Ә. табысты бастамашы болды. Назарбаевтың «Болашақ» халықаралық бағдарламасы. Және, ең бастысы, біздің жастар өздерінің таланттарын және шығармашылық идеяларын пайдалану үшін кең ауқымды экономикалық проблемаларды шешуге арналған стандартты емес шешімдерге ие. Бірақ бұл Нобель сыйлығына үміткердің бірегей мүмкіндігі! Сіз тек қана мамандықты мұқият таңдап, жақсы университетте білім алып, жұмыс істеуге тиіссіз.